સોનાની કિંમત(Gold Price) સાતમા આસમાને – કેમ આટલા ઉંચે પહોંચ્યા સોનાના ભાવો ? કોણ ખરીદી રહ્યું છે આ ભાવે સોનું ?

આગ ઝરતી તેજીમાં આટલા ભાવે(Gold Price) સોનામાં રોકાણ માટેના કયા છે શ્રેષ્ઠ વિકલ્પો ?

આ ભાવે સોનું(Gold Price)ખરીદવું જોઈએ કે નહિ ?

ચૈત્રી નવરાત્રી, ઉગાડી અને ગુડી પડવા જેવા તહેવારોની શરૂઆતમાં જ ભારતમાં સોનાનો ભાવ(Gol d Price) 71,080 રૂપિયાની વિક્રમી સપાટીએ પહોંચી ગયો છે. ચાંદી પણ 82,064 રૂપિયા પ્રતિ કિલોગ્રામની નવી ટોચ પર પહોંચી ગઈ છે. જ્યારે યુ.એસ. ફેડરલ રિઝર્વ વ્યાજ દરોમાં ઘટાડાની જાહેરાત કરે છે ત્યારે ઘણા લોકો માટે ‘સલામત’ રોકાણ વિકલ્પ મનાતા સોનાના ભાવો(Gold Price)માં ઉછાળો જોવા મળે છે. રોકાણકારોના મતે આ વર્ષના અંતમાં વ્યાજ દરોમાં ઘટાડાની જાહેરાત થઈ શકે છે. નિષ્ણાતોના મત અનુસાર લોકસભાની ચૂંટણી દરમિયાન સોનાની હિલચાલ પર પ્રતિબંધને કારણે જૂન ક્વાર્ટરમાં ગ્રાહકોની સોનાની માંગમાં ઘટાડો જોવા મળશે. તેમ છતાં હાલમાં સોનાના ભાવોમાં વિક્રમજનક વધારો નોંધાયો છે અને સોનામાં આગઝરતી તેજી જોવા મળી રહી છે.

અત્યારે સોનાની કિંમતો અચાનક કેમ વધી રહી છે?
વિશ્વના કેટલાક દેશોમાં યુદ્ધની સ્થિતિ,ભૂ-રાજકીય તણાવ અને ગંભીર આર્થિક દૃષ્ટિકોણ તથા ફેડરલ રિઝર્વ દ્વારા વ્યાજ દરમાં ઘટાડાની   શક્યતાઓને કારણે તથા માર્ચ ૨૦૨૪ માસથી બુલિયન રેટમાં જોવા મળેલા 14% ના વધારાને  લીધે સોનાની કિંમતો(Gold Price)માં અચાનક વિક્રમી ઊંચાઇએ વધારો થયો છે. શિકાગો મર્કન્ટાઇલ એક્સચેન્જમાં સોનું વધીને 2,344 ડોલર પ્રતિ ઔંસ થયું હતું, જ્યારે યુએસ ફેડરલ રિઝર્વ દ્વારા યુએસ નોકરીની મજબૂત વૃદ્ધિ પછી વ્યાજ દરમાં ઘટાડાની અપેક્ષા હોવા છતાં યુએસ ગોલ્ડ ફ્યુચર્સ વધીને 2,361 ડોલર થયું હતું. ગ્રામીણ અને શહેરી બંને ક્ષેત્રે માર્ચ ક્વાર્ટરમાં ઝવેરાતની માંગમાં ઘટાડાને કારણે સોનાની માંગ લગભગ સ્થિર હોવા છતાં તેના ભાવ(Gold Price) ઐતિહાસિક ઊંચાઈએ પહોંચ્યા છે.

તો પછી સોનું કોણ ખરીદી રહ્યું છે?
અહેવાલો અનુસાર, રોકાણકારો હાલમાં એટલા મોટા પ્રમણમાં સોનું મેળવવાનો સરળ રસ્તો એવા એક્સચેન્જ ટ્રેડેડ ફંડ્સ (ઇટીએફ) ખરીદી રહ્યા નથી. નિષ્ણાતોના મત અનુસાર સામાન્ય રીતે મધ્યસ્થ બેન્કો સોનાની ખરીદી કરતી હોઈ શકે છે. અહેવાલો સૂચવે છે કે સોનાનું બજાર યુ. એસ. ના આર્થિક ડેટામાં થતા પરિવર્તન પ્રત્યે સંવેદનશીલ છે, અને માર્ચની શરૂઆતમાં કિંમતોમાં વધારો થયો ત્યારથી આ સિનારિયો જોવા મળ્યો હતો.

રિઝર્વ બેન્ક ઓફ ઇન્ડિયાએ જાન્યુઆરી ૨૦૨૪માં 8.7 ટન સોનાની ખરીદી કરી હતી, જે બે વર્ષમાં સૌથી વધુ છે. વર્લ્ડ ગોલ્ડ કાઉન્સિલના જણાવ્યા અનુસાર જાન્યુઆરી ૨૦૨૪ના અંત સુધીમાં સેન્ટ્રલ બેંકનું ગોલ્ડ હોલ્ડિંગ ૮૧૨ ટન સુધી પહોંચી ગયું હતું.આરબીઆઈના જણાવ્યા અનુસાર, ફોરેક્સ રિઝર્વમાં સોનાનું મૂલ્ય માર્ચ ૨૦૨૪ સુધીમાં ૫૧ અબજ ડોલર હતું, જે અગાઉના વર્ષના માર્ચની સરખામણીએ ૬ અબજ ડોલર વધારે હતું. માર્ચ મહિનાના અંત સુધીમાં એકંદર ફોરેક્સ રિઝર્વ ૬૪૬ અબજ ડોલરની સર્વોચ્ચ સપાટીએ પહોંચી ગયું છે.દરમિયાન, સૌથી મોટા સોનાના ઉત્પાદકોમાંના એક ચીને માર્ચમાં સતત 17મા મહિને સોનાની ખરીદી કરી હતી.

મેન્યુફેક્ચરિંગ, નોકરીઓ, જીડીપી અને ફુગાવાના મુખ્ય આંકડાઓને કારણે સોનાની ખરીદીમાં વધારો થયો હતો. ચીન અને ભારત જેવા ટોચના ગ્રાહક બજારોમાં સોનું વધુ મોંઘુ થઈ ગયું છે. એવી પણ ધારણા છે કે રોકાણકારો ભવિષ્યની વધુ અનિશ્ચિતતા સામે “સલામત આશ્રયસ્થાન” તરીકે સોનાની ખરીદી કરી રહ્યા છે.

ભવિષ્યમાં શું અપેક્ષા રાખવી?

તાજેતરના વર્ષોમાં, ભૌગોલિક રાજકીય તણાવ, આર્થિક અનિશ્ચિતતા અને વૈશ્વિક નાણાકીય બજારોમાં વધઘટ જેવા પરિબળોને કારણે સોનાની કિંમતોમાં અસ્થિરતા જોવા મળી છે. જો કે, સોનું ભારતમાં રોકાણની લોકપ્રિય પસંદગી છે, જે સાંસ્કૃતિક આકર્ષણ, ફુગાવાના હેજિંગ ગુણધર્મો અને પોર્ટફોલિયો વૈવિધ્યકરણના લાભો દ્વારા સંચાલિત છે.

ભારતમાં તહેવારોની મોસમ દરમિયાન સોનાની માંગમાં ઉછાળો જોવા મળી રહ્યો છે. આ ઉપરાંત, એપ્રિલમાં ચૈત્રી નવરાત્રિ, ગુડી પડવા, રમઝાન અને ઉગાડી પહેલા સોનાના ઉદ્યોગે સારા પ્રી-બુકિંગ હોવાની જાણ કરી છે. આગામી બે મહિના માટે લોકસભાની ચૂંટણી પર સોનાની હિલચાલ પર પ્રતિબંધને કારણે, ભારતીય નિષ્ણાતો માને છે કે જૂન ક્વાર્ટરમાં સોનાના દાગીનાની માંગ ઓછી થશે.

ભારતમાં રોકાણના વિકલ્પ તરીકે સોનાના વિવિધ સ્વરૂપો, તેના ફાયદા, ગેરફાયદા, વર્તમાન સ્થિતિ અને રોકાણની રીતો વિશે ચાલો જાણીએ.

૧) ભૌતિક સોનું (Physical Gold)

• ફાયદાઃ
  સલામત આશ્રયસ્થાનઃ આર્થિક અનિશ્ચિતતા દરમિયાન સોનાને ઘણીવાર સલામત આશ્રયસ્થાન માનવામાં આવે છે, જે ફુગાવા અને ચલણના અવમૂલ્યન સામે બચાવ પૂરો પાડે છે.

          સાંસ્કૃતિક મહત્વઃ ભારતમાં સોનું સાંસ્કૃતિક અને ભાવનાત્મક મહત્વ ધરાવે છે, જે તેને લોકપ્રિય રોકાણ વિકલ્પ બનાવે છે.

          મૂર્ત સંપત્તિ(Tangible Asset) તરીકે: ભૌતિક સોનું, જેમ કે ઘરેણાં, સિક્કા અથવા બાર, મૂર્ત મૂલ્ય(Tangible Value) પ્રદાન કરે             છે અને તે વ્યક્તિના કબજામાં રાખી શકાય છે.

• ગેરફાયદાઃ
  સંગ્રહ અને સુરક્ષાઃ ભૌતિક સોનાનો સુરક્ષિત રીતે સંગ્રહ કરવો એક પડકાર બની શકે છે, કારણ કે તેમાં ચોરી અથવા નુકસાનને રોકવા માટે સુરક્ષિત સંગ્રહ સુવિધાઓની જરૂર પડે છે.
  વ્યવહાર ખર્ચઃ ભૌતિક સોનાની ખરીદી અને વેચાણમાં ઘણીવાર ખર્ચ, આકારણી ફી અને પરિવહન ખર્ચ જેવા વધારાના ખર્ચનો સમાવેશ થાય છે.
  ગેરકાયદેસરતાઃ ભૌતિક સોનાને રોકડમાં રૂપાંતરિત કરવું રોકાણના અન્ય સ્વરૂપોની તુલનામાં એટલું ઝડપી અથવા અનુકૂળ ન પણ હોઈ શકે.

૨) ડિજિટલ ગોલ્ડ (Digital Gold)

• ફાયદાઃ
  સગવડતાઃ ડિજિટલ ગોલ્ડ પ્લેટફોર્મ રોકાણકારોને ઓનલાઇન સોનું ખરીદવા અને વેચવાની મંજૂરી આપે છે, જે સુવિધા અને સુલભતા પ્રદાન કરે છે.
  અપૂર્ણાંક માલિકીઃ રોકાણકારો સોનાના નાના મૂલ્યવર્ગની ખરીદી કરી શકે છે, જે તેને રોકાણકારોની વિશાળ શ્રેણી માટે સુલભ બનાવે છે.
  પારદર્શકતાઃ ડિજિટલ ગોલ્ડ પ્લેટફોર્મ ઘણીવાર કિંમતો(Gold Price)માં પારદર્શિતા પ્રદાન કરે છે અને રોકાણકારોને વાસ્તવિક સમયમાં તેમના રોકાણના મૂલ્ય પર નજર રાખવાની મંજૂરી આપે છે.
• ગેરફાયદાઃ
  કાઉન્ટરપાર્ટી રિસ્કઃ રોકાણકારો કાઉન્ટરપાર્ટી રિસ્કનો સામનો કરે છે, કારણ કે તેઓ તેમના વતી સોનાને રાખવા અને તેનું સંચાલન કરવા માટે પ્લેટફોર્મ પર આધાર રાખે છે.
  ફીઃ ડિજિટલ ગોલ્ડ પ્લેટફોર્મ સોનાની ખરીદી, વેચાણ અને સંગ્રહ માટે ફી અથવા કમિશન વસૂલ કરી શકે છે, જે વળતરને ઘટાડી શકે છે.
  નિયમનકારી જોખમોઃ ડિજિટલ ગોલ્ડ પ્લેટફોર્મનું સંચાલન કરતા નિયમો બદલાઈ શકે છે, જે રોકાણકારોના રક્ષણ અને એકંદર કાર્યકારી વાતાવરણને અસર કરે છે.

3) સોવરેન ગોલ્ડ બોન્ડ (Sovereign Gold Bond)(SGB)(એસજીબી)

• ફાયદાઃ
  વ્યાજની આવકઃ સોવરેન ગોલ્ડ બોન્ડ નિશ્ચિત વ્યાજ દર સાથે વ્યાજ આપે છે, જે રોકાણકારોને મૂડી વૃદ્ધિની સંભાવના સાથે વધારાની આવકનો પ્રવાહ પૂરો પાડે છે.
  મૂડી લાભ કરવેરાના લાભોઃ 8 વર્ષના લોક-ઇન સમયગાળા પછી સોવરેન ગોલ્ડ બોન્ડના રિડીમ્પશનથી થતા લાંબા ગાળાના મૂડી લાભને કરમાંથી મુક્તિ આપવામાં આવે છે.
  લિક્વિડિટીઃ સોવરેન ગોલ્ડ બોન્ડ સ્ટોક એક્સચેન્જ પર ટ્રેડ થાય છે, જે પરિપક્વતા પહેલાં તેમના રોકાણમાંથી બહાર નીકળવા માંગતા રોકાણકારોને લિક્વિડિટી ઓફર કરે છે.
• આ ઉપરાંત, સોવરેન ગોલ્ડ બોન્ડ સરકારની સોવરેન ગેરંટી સાથે આવે છે, જે મોટો ફાયદો ગણી શકાય છે.
• ગેરફાયદાઃ
  લોક-ઇન સમયગાળોઃ સોવરેન ગોલ્ડ બોન્ડનો લોક-ઇન સમયગાળો 5 વર્ષનો હોય છે, જે રોકાણકારોની પરિપક્વતા પહેલાં તેમના રોકાણો વેચવાની ક્ષમતાને મર્યાદિત કરે છે.
  બજારમાં વધઘટઃ સોનાની કિંમત(Gold Price), વ્યાજ દરો અને બજારના સેન્ટિમેન્ટમાં ફેરફારના આધારે સોવરેન ગોલ્ડ બોન્ડના મૂલ્યમાં વધઘટ થઈ શકે છે.
  મર્યાદિત ઉપલબ્ધતાઃ સોવરેન ગોલ્ડ બોન્ડ સરકાર દ્વારા સમયાંતરે જારી કરવામાં આવે છે, અને સબ્સ્ક્રિપ્શન વિન્ડોના આધારે ઉપલબ્ધતા મર્યાદિત હોઈ શકે છે.

૪) સોનાની ખરીદીની અન્ય રીતોઃ ઉપરોક્ત વિકલ્પો ઉપરાંત, રોકાણકારો સોનાના એક્સપોઝર માટે ગોલ્ડ મ્યુચ્યુઅલ ફંડ્સ, ગોલ્ડ ઇટીએફ (એક્સચેન્જ ટ્રેડેડ ફંડ્સ) અને ગોલ્ડ ફ્યુચર્સ કોન્ટ્રાક્ટ્સ પર પણ વિચાર કરી શકે છે.

 ગોલ્ડ મ્યુચ્યુઅલ ફંડ્સ અને ઇટીએફ(ETF) વૈવિધ્યકરણ લાભો અને વ્યાવસાયિક વ્યવસ્થાપન પ્રદાન કરે છે પરંતુ તેમાં વ્યવસ્થાપન ફી સામેલ હોઈ શકે છે.
ગોલ્ડ ફ્યુચર્સ કોન્ટ્રાક્ટ્સ રોકાણકારોને સોનાની કિંમત(Gold Price) પર અનુમાન લગાવવાની મંજૂરી આપે છે પરંતુ ફ્યુચર્સ ટ્રેડિંગની સમજ અને લીવરેજ અને માર્જિન કોલ્સ જેવા જોખમો વહન કરવાની જરૂર પડે છે.

નિષ્કર્ષઃ સોનું રોકાણકારોને રોકાણના વિવિધ વિકલ્પો પ્રદાન કરે છે, જેમાં દરેકના પોતાના ફાયદા અને ગેરફાયદા હોય છે. સોનાના રોકાણનું સૌથી યોગ્ય સ્વરૂપ પસંદ કરતા પહેલા રોકાણકારોએ તેમના રોકાણના ઉદ્દેશો, જોખમ સહનશીલતા(Risk Appetite) અને રોકાણ સમયગાળાનું તથા સોનાની કિંમતો(Gold Price)નું કાળજીપૂર્વક મૂલ્યાંકન કરવું જોઈએ. જોખમનું સંચાલન કરવા અને લાંબા ગાળાના વળતરને વધારવા માટે સોનું અને વિવિધ એસેટ સ્વરૂપોમાં રોકાણનું યોગ્ય વૈવિધ્યકરણ(Diversification in different asset classes) જાળવવાની ભલામણ કરવામાં આવે છે.